Ц.Содномдорж: Нутагтаа томроод байдаг бөхчүүд улсад ирээд, ярьдаг шигээ “том бай”, ядаж 3 давчих

Улсын Арслан Ц.Содномдоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

Сайхан наадав уу? Хөвсгөл аймгийн ойн баяр наадмын бөхийн барилдааны үеэр бөхчүүд маргалдаж, магадгүй зодолдож буй гэмээр байдал үүсэж, бөхийн асар нурааж байгаа бичлэг нийгмийн сүлжээнд нийтлэгдсэн. Үүнтэй холбоотойгоор өөрийг чинь “бусдаас мөнгө аваад унаж өгөх ёстой байсан ч хэлсэндээ хүрээгүйгээс маргаан үүсэж, зодоон болсон” гэх мэдээлэл гарлаа. Тухайн үед юу болсон юм бэ?

Манай аймгийн ойн баяр наадам долоодугаар сарын 30, 31-ний өдрүүдэд болж, 128 бөх тухайн хоёр өдөрт барилдаж, цол олгох ёстой байсан. Гэтэл аймаг орон нутагт амьдардаг бөхчүүдийн зүгээс “цол олгох 128 бөхийн барилдаанд бусад аймгийн бөхчүүдийг оролцуулмааргүй байна. Орон нутагтаа амьдарч байгаа бид өөрсдөө цол авмаар байна” гэсэн санал гаргасан.

Ингээд “29-ний өдөр цол олгох барилдааныг зохион байгуулаад, 30, 31-ний өдрүүдэд бусад аймгаас ирсэн бөхчүүдийг оролцуулан 256 бөхийг барилдуулах” шийдвэрийг бөхийн комисс гаргасан. Ингээд 29-ний өдрийн 128 бөхийн барилдаан эхэлсэн. Тухайн барилдаанд бусад аймгийн харьяат 4-5 бөх, бусад нь Хөвсгөл аймгийн харьяат бөхчүүд байсан.

Гэтэл үүнийг манай бөхчүүд дахиад л эсэргүүцэж, “Улсын цолтой бөхчүүдийг барилдуулмааргүй байна. Аймгийн арслангаас доош цолтой бөхчүүдийг барилдуулмаар байна” гэдэг асуудал тавьж эхэлсэн. Нөгөө талаас улсын начин цолтой бөхчүүд “Бөхчүүд аль ч наадамд барилдах эрхтэй. Ямар нэгэн хууль зөрчөөгүй тохиолдолд тодорхойгүй шалтгаанаар барилдах эрхээ хасуулмааргүй байна. Заасан хугацаанд нь бүртгүүлсэн” гэсэн саналаа хэлцгээж, маргасан. Би ч барилдмаар байгаагаа илэрхийлсэн. Ингээд бөх эхлэхээс өмнө манай аймгийн харьяат сумын начин, заан цолтой болон залуу бөхчүүд, ганц нэг аймгийн арслан цолтой бөхчүүд өөрсдийн хамаатан садан, найз нөхдөө дагуулан ирж, барилдааныг эсэргүүцүүлж эхэлсэн. Нийт 20 гаруй бөх тус бүр 3-5 хүн дагуулж ирж, ийм байдал үүсгэсэн. Ингээд тухайн өдрийн барилдаан болоогүй учир цол олгох барилдаанаа хуучин хэвээр буюу 30, 31-ний өдрүүдэд зохион байгуулахаар болсон.
Ойн барилдаанаараа цол олгох Засгийн газрын тогтоолын дагуу гэсэн үг үү?
Тийм. Ингээд бөхчүүдийг бүртгэж эхэлсэн. Гэтэл 10 гаруй бөхчүүд уулзахаар ирсэн, уулзсан. Би зориуд насыг нь асуусан, 27-36 насныхан байсан. Ийм учраас би тэдэнд хандаж хэлсэн. “Та бүхний хэнийг нь ч би харж байгаагүй, танихгүй юм байна. Та бүхэн Улаанбаатарт болдог сумын заан цолтнуудын барилдаанд огт оролцдоггүй бөхчүүд байна. Та бүхэн үнэхээр л бөх хүмүүс бол тийм барилдаануудад оролцдог, шөвгөрдөг, хааяа ч гэсэн үзүүрлэж, түрүүлдэг болох хэрэгтэй. Аймгийнхаа бөхийн галд бэлтгэлд гарч, бэлтгэл сургуулилт хийдэг бол. Хэрэв тийм бол бид бас дэмжиж, тухайлбал энэ барилдаанд оролцохгүй байж болно. Бид бөхийн залгамж халаагаа бэлдэхийн тулд үнэхээр хичээж зүтгэж, бэлтгэл сургуулилт хийж амжилт гаргахын төлөө явж байгаа бөхчүүдээ дэмжих ёстой болохоос аймгаасаа гардаггүй, бэлтгэл хийдэггүй хүмүүст цол олгуулахын тулд баяр наадмынхаа барилдаанд оролцохгүй байх боломжгүй” гэдгээ хэлсэн. Харин тэр залуучуудын зүгээс “Та нарыг барилдах юм бол энэ наадмыг хийлгэхгүй. Бид олон хүн бэлдсэн байгаа, тэднээрээ эсэргүүцэл үзүүлж, наадам хийлгэхгүй” гэдэг байдлаар дарамт үүсгэж, шантаажилж эхэлсэн. Сүүлд нь “Бид ядаж нэгийгээ аймгийн начин болгомоор байна. Тэгвэл бид бэлдсэн хүмүүсээ зогсооё, наадам хийлгэе” гэж улсын цолтой, “Хөвсгөлийн хүчтэнүүд” дэмжээний бөхчүүд болох Улсын начин А.Давааням, Улсын харцага Г.Элбэг, бидэнд хэлээд явцгаасан. Ингээд наадам эхэлж, 4-ийн даваанаас “Хөвсгөлийн хүчтэнүүд” дэвжээний бэлтгэлд хамрагддаг нэг залуу бөх, шантааж хийсэн залуусын нэг болох нэг сумын заан, нэг нь миний төрсөн эгчийн хүүхэд, манай галын зээ гарч ирсэн байсан. Тэр дүү маань одоо 18 настай, бөхийн бэлтгэл тасралтгүй хийж, өсөж яваа залуу хүүхэд. Би ч дүүгээ “бөх болгоё” гэж бэлдэж, бөхийн амьдралаар авч яваа. Тавын даваа эхлэх үед өнөө залуусын бэлдсэн хүмүүс бөхийн асрыг тойроод ирж сууцгаасан, үг хаяж, хэл ам өдсөн байдалтай байсан. Тавын даваанд ам авахдаа “Хэл ам гарч, наадам үймүүлэхээс сэргийлж, шантааж хийсэн сумын зааныг би аваагүй. Өөр нэгэн сумын заан залууг амлаж авсан. Миний амласан тэр залуу АНУ-д амьдарч байгаа ирсэн, ирээд барилгын салбарт бизнес эрхэлдэг, мөнгө төгрөгтэй хүн гэдгийг сүүлд мэдсэн. Тэр залууг би амлаж барилдаад, хаясан. Ингээд асартаа ирээд сууж байтал “Хөвсгөлийн хүчтэнүүд” дэмжээний маань захирал, Улсын начин А.Давааням ирээд, чанга дуугаар орилж, “Чи унаад өгөхгүй яасан юм, наадхаа начин болгохгүй яасан юм” гэж орилж, зандарч эхэлсэн. Ингэж чангаар орилоход нь асрын эргэн тойронд байсан залуус хөөрч, үймээн болж эхэлсэн. А.Давааням начин орилж, уурлаж байхдаа тавагтай идээг цацаж, асрыг өргөж унагасан. Тэр асрыг ард түмэн унагаагүй шүү. Сүүлд, асрын эргэн тойронд суулгасан хүмүүст архи, 10 мянган төгрөг тараасан гэдгийг сонссон. Миний хувьд цаашаа барилдах ямар ч боломжгүй болсон. “Хөвсгөлчүүд наадмаа хийж чадахаа болилоо” л гэж байна. Үүнд Хөвсгөлийн ард түмэн хамаагүй шүү, бөхчүүд нь өөрсдөө л наадмаа “самарч”, ард түмнийг хууран мэхэлж байна.
Та зургаагийн даваанд тахим буулгасан?
Тэр үймээн, хэл амтай зэрэгцээд миний хувьд цаашаа барилдах ямар ч боломж байгаагүй. Согтуу хүмүүс ч маш олон байсан. Зургаагийн даваанд дүүгээ авч, гар амар давуулсан. Дүү маань 18 настай, залуу хүүхэд, ирээдүй бий. Хэрэв 25 гарчихсан бол би дэмжихгүй ч үгүй. Спорт бол залуу насных, тиймээс дэмжсэн. Наадмын дараа улсын начин цолтой бөхчүүдийн зүгээс “Содномдорж цаашид барилдах хэрэггүй” гэдэг яриа гарсныг сонссон. Яг үнэндээ тэд өөрийн хүчээр начин цол хүртсэн үү гэдгийг би гайхдаг. Яагаад цолоо баталдаггүй юм, улсын наадам болоход тэд хаана байсан юм гээд л… Яг үнэндээ бөхөд хайртай ард түмний дэмжлэгээр л тэр цолыг хүртсэн хүмүүс. Хөвсгөл аймагт очихоороо ах дүүгээ, найз нөхдөө харахаараа их том бөхчүүд болчихдог юм байна. Түүн шигээ Улаанбаатарт ирээд, улсын бөхчүүдийн дунд ярьдаг шигээ “том бай”-ж, улсын наадамд чадлаараа тав давчихаач, нутгийнхаа ард түмнийг баясгаач гэж хэлмээр байна. Тийм байж, ард түмний нэр барьж, будлиан хийх хэрэггүй. Хөвсгөлийн ард түмэн надад хайртай. Хайртайг нь мэддэг болохоороо би цаг тутамд хичээж, итгэлийг нь алдахгүйн төлөө явдаг. Улсын баяр наадамд найман жил шөвгөрлөө, цаашдаа ч хичээж явдаг.
… ийм л юм боллоо. Бөхөд дуртай, бөх сонирхдог ард түмэн маань юмыг бодитоор мэдэж, зөвөөр тунгаагаарай гэсэндээ ярьлаа. Юм үнэнээрээ сайхан шүү дээ.

Өөртэй чинь ярилцсаных өөр нэг юм асууя. Саяны улсын наадмаар “Содномдорж 1.5 тэрбум төгрөг авч, унаж өгсөн, заан төрүүлсэн” гэх яриа нийгмийн сүлжээнд гарсан. Энэ ямар учиртай юм, юу болов?
Айхтар их мөнгө вэ. Тийм их мөнгө хаана байгаад, хэн надад өгсөн юм бол доо? Эрхбиш, хууль хүчний байгууллагууд нь шалгаж байгаа байлгүй дээ. (инээв) Б.Орхонбаярын ээж нь миний төрсөн эгчийн ангийнх нь найз юм. Б.Орхонбаяр зуны амралтаараа манай Тосонцэнгэл суманд байдаг өвөө эмээгийндээ ирдэг хүүхэд байсан, би багаас нь мэднэ. Хоёрт, Б.Орхонбаяр маш их ирээдүйтэй залуу. Анх энэ хүүхдийг барилдаж эхлэхээс нь л мэдэж, авч барилдаж байлаа. Тухайн үед заалны барилдаанд хоёрын даваанд Б.Орхонбаяр тухайн үеийн Улсын арслан, одоогийн Улсын аварга П.Бүрэнтөгсийг хаяж байсан юм. Тэгэхээр нь сонирхож, “барилдаж үзье” гэж бодоод, авч барилдаж байлаа. Тухайн үед би хаясан ч “Энэ маш сайн барилдах хүүхэд байна” гэж ярьж л байлаа. Б.Орхонбаяр нас залуу, маш хөдөлмөрч, бэлтгэл сайн хийдэг, бас төрж өссөн нутагтай минь холбоотой хүүхэд. Ийм шалтгаануудаар би дүүгээ нэг даваанд ч гэсэн эцэж цуцахгүй даваасай гэж дэмжсэн. Бидний хооронд ямар ч мөнгө төгрөгний асуудал байхгүй. Б.Орхонбаяр бусдад мөнгө өгөөд байдаг амьдралтай ч айлын хүүхэд биш. Над шиг л борог амьдралаас бор зүрхээрээ гарч ирж байгаа хүүхэд. Нөгөө талаас энэ жилимйн баяр наадмын үеэр аюулгүй байдал талаасаа цагдаа, хүчний байгууллагууд маш өндөр зохион байгуулалттай, маш сайн ажилласан. Би түүнд баяртай байгаа. Худал зүйл замхарч, үнэн тодорч үлддэг, бүх юм харагдах байлгүй дээ.
Ярилцсанд баярлалаа.